Aanleiding is de tentoonstelling “Structuralisme” die t/m 11 januarin 2015 te zien is in HNI (Het Nieuwe Instituut), Museumpark 25, Rotterdam.
De tentoonstelling heeft het Nederlands Structuralisme als onderwerp, een stroming in de architectuur die eind 1950 afstand nam van het technocratische functionalisme zoals dat in architectuur en stedenbouw gewoon was geworden. In plaats daarvan werd ruimte gevraagd voor de poëtische en emotionele kanten van architectuur om tot een menswaardige samenleving te komen. In plaats van overduidelijke totaal-concepten werd het ontwerp gezien als organisme, opgebouwd uit kleinere “bouwstenen” die als vanzelf, door variatie in stapeling en positionering, een meer herbergzame omgeving zouden doen ontstaan. Representanten van het Structuralisme zijn o.a. Aldo van Eyck, Jaap Bakema,Dick Apon, Piet Blom en Herman Hertzberger, van de laatste is veel werk te zien in de vorm van schetsen, foto’s, referenties en maquettes.
Idealen
Architecten vonden elkaar in het tijdschrift Forum waarin veel referenties te zien waren voor de kwaliteiten die werden nagestreefd. Inspiratie werd gevonden in authentieke (inheemse) culturen; vooral de manier waarop de ruimtelijke opbouw van een nederzetting naadloos aansloot op de wijze van samenleven. Vanaf de kleinste eenheid (hut) tot en met de structuur van de gehele nederzetting bleek alles in verhouding met elkaar te zijn, onlosmakelijk verbonden en één geheel als leefomgeving.
Weerbarstige praktijk
De Nederlandse Structuralisten hebben die ideale opbouw ook nagestreefd: een architectonische en/of stedenbouwkundige opgave werd herleid tot de schakeling van het kleinste element, bijvoorbeeld een basisplattegrond waarmee verschillende patronen werden samengesteld. “Veel klein” werd vervolgens samengesteld tot “éénmaal groot”, door herhaling, door schakeling, door stapeling. Maar vaak was het niet meer dan dát: een samenstelling van kleinschalige basiselementen . De Tussenvorm, tussen klein en groot, ontbrak, er ontstonden geen overgangselementen. Enkele projecten zijn in dat opzicht wel geslaagd, met name het Burgerweeshuis van Aldo van Eyck is een prachtig voorbeeld. Maar door de bank genomen bleven gerealiseerde projecten ver van de idealen die vol vuur werden beleden. Architectonische ambities bleken in steen en beton niet de kwaliteiten op te leveren die waren verwoord en verbeeld in het tijdschrift Forum.
Zo simpel…
Terwijl, één blik, op een waterlelieblad of een simpele hortensia, laat zien hoe de vloeiende opbouw van kleinste cel tot grote vorm gerealiseerd wordt door herhaling, clustering, kleur- en textuurverschil binnen bandbreedten, heldere vorm, schakering. In de natuur zo simpel voorhanden maar nog zó ver weg als het via mensenbreinen gaat….
De tentoonstelling bestaat uit 2 delen:
- “Ruimte maken, ruimte laten”, Herman Hertzberger laat aan de hand van eigen werk en fascinaties zien wat Structuralisme voor hem betekent
- “Een installatie in vier bedrijven”, samengesteld door het Jaap Bakema Study Centre, onderzoek naar ontstaan en ontwikkeling van het Structuralisme.
Er is in mei 2014 bij nai010 uitgevers ook een publicatie verschenen: “Architectuur en structuralisme, speelruimte en spelregels”. De auteur is Herman Hertzberger; ISBN 978 94 6208 178 9
